Budowa geologiczna i rzeźba terenu
Powiat nowomiejski, według podziału Polski na krainy fizyczno-geograficzne, leży na pograniczu czterech jednostek: Pojezierza Chełmińskiego, Pojezierza Iławskiego, Garbu Lubawskiego i Pojezierza Dobrzyńskiego. Pod względem litologicznym i stratygraficznym obszar ten cechuje duże urozmaicenie, jednak jest on asejsmiczny tj. pozbawiony większych ruchów górotwórczych. Na powierzchni występują utwory polodowcowe, eoliczne i rzeczne, głównie piaski i gliny. Dominuje krajobraz młodoglacjalny, powstały podczas ostatniego zlodowacenia - "vistulianu". Wyróżnić tu można krajobraz pojezierny, pagórkowate wysoczyzny morenowe z równinami sandrowymi, rozcięte przez rynny polodowcowe z jeziorami oraz doliny rzeczne z systemem teras, z madami i glebami bagiennymi. W krajobrazie miejscowo wyróżniają się równiny akumulacji biogenicznej, na których występują obszary podmokłe i bagienne. Morfologiczne granice między wysoczyzną a dolinami są bardzo wyraźne i posiadają charakter silnie urzeźbionych stromych stopni terenowych o wysokości względnej do 60 m.
Wody powierzchniowe
Zróżnicowaniu rzeźby terenu towarzyszy urozmaicona sieć hydrograficzna. Samo Nowe Miasto Lubawskie leży nad Drwęcą, najdłuższym (207 km) i największym prawym dopływem Wisły w północnej Polsce.
Środkowy odcinek głęboko wciętej doliny Drwęcy, o szerokości 1-3 km, nad którym leży Nowe Miasto, ma charakter pradolinny. Dno doliny jest na ogół płaskie i miejscami bagniste. Na niektórych odcinkach rzece towarzyszą zarastające lub zatorfione starorzecza. Drwęca jest typową rzeką pojezierną, której źródła znajdują się na Pojezierzu Mazurskim, w okolicach Góry Dylewskiej. Spadek na odcinku od Nowego Miasta do Brodnicy wynosi 0,040%. Przepływ średni wynosi 20 m3/s.
Największym dopływem w dorzeczu Drwęcy jest Wel, którego ujście znajduje się w miejscowości Bratian, w pobliżu Nowego Miasta Lubawskiego. Jest to rzeka nizinna z odcinkami o charakterze górskim. Jej długość wynosi 95,8 km, przepływ średni 4,8 m3/s, a spadek powyżej 0,15%. Ma sporo odcinków przełomowych z kamienistym dnem, a po swej drodze odwadnia szereg mokradeł i jezior (w większości poza terenem powiatu). Dopływy Welu mają także charakter rzek górskich. Są to niewielkie cieki, jak: Katlewka i Prątniczka (zwana również Wólką bądź Wulką) z dopływem - Świniarcem, których spadek sięga 0,6%.
W granicach Nowego Miasta do Drwęcy uchodzi niewielki, bo liczący ok. 10 km długości, szerokości 1 - 2 m, ciek zwany Groblicą.
Na terenie powiatu płyną także inne cieki: trzecia co do wielkości Osa, posiadająca duży dopływ - Młynówkę, która uchodzi do Wisły poza terenem powiatu. Z cieków mniejszych wymienić należy Skarlankę, Radomkę, Czerwonkę (Strugę Krzemieniecką), Strugę Rynek, Mroczankę, Lakę (Kakaj), Babkę, Gać i Kanał Łąkorek.
Ciekawym elementem wśród wód powierzchniowych są wypływy wód podziemnych - źródła. Największe ich nagromadzenia występuje w dolinie Welu w okolicy miejscowości Trzcin i na obszarze uroczyska "Piekiełko", gmina Grodziczno. Obok sieci rzecznej ważnym elementem hydrograficznym okolic Nowego Miasta Lubawskiego są jeziora. Przeważają zbiorniki małe, kilku - kilkunasto hektarowe. Najbliżej Nowego Miasta Lubawskiego, ok. 4 km położone jest jezioro Skarlińskie, o powierzchni 294 ha. Średnia głębokość tego akwenu wynosi 7,5 m, a maksymalna 15 m. Jest to jezioro przepływowe, zasilane oprócz Skarlanki również wodami podziemnymi. Największym jeziorem powiatu są Wielkie Partęczyny o powierzchni 338 ha. Posiada ono bardzo urozmaiconą linię brzegową, z licznymi zatokami i dwoma wyspami, z których większa - Wieka Syberia, o powierzchni prawie 0,4 ha jest rezerwatem przyrody. Jest to jezioro stosunkowo głębokie - głębokość maksymalna 28 m. Inne większe akweny to: jez. Łąkorz (Łąkorek) - 168 ha, jez. Radomno - 110,6 ha, jez. Rynek (Kiełpińskie) - 80 ha, a także jeziora: Trupel (Szwarcenowo), Karaś i Głowińskie, położone tylko częściowo w granicach powiatu.
Ważna rolę w sieci hydrograficznej odgrywają również liczne mniejsze jeziora: Biedaszek, Gil, Gryźliny, Rupkowo, Kutel, Studa, Tylickie Środkowe, Tylickie Górne, Tylickie Fabryczne, Dębno Małe, Kakaj, Księże, Prątynia (Kamienny Most), Kociołek, Lekarty, Lubek, Mierzyn, Mierzyńskie, Moszyska, Mozedel, Osetno, Ostrowite, Pawłówek, Piotrowice, Płociczno, Płociczenko, Przedsień, Wielki Staw, Jakubkowo, Kuligi, Linowiec, Mroczno, Wólka oraz wyrobisko pożwirowe Nielbark (patrz tabela).
Zdecydowana większość jezior powiatu nowomiejskiego to zbiorniki eutroficzne. Pod względem typu rybackiego większość można zaliczyć do linowo - szczupakowych (np. Kakaj, Lekarty), mniej jest jezior leszczowych (Wielkie Partęczyny, Skarlińskie), jest też kilka zbiorników typu sielawowego, najatrakcyjniejszych z rybackiego punktu widzenia (np. Łąkorz).
L.p.
|
NAZWA JEZIORA
|
GMINA
|
OBRĘB
|
POWIERZCHNIA JEZIORA [ha]
|
WŁAŚCICIEL
|
1.
|
Białe (pł.)
|
Biskupiec
|
Łąkorz
|
6,61
|
Nadleśnictwo Brodnica
|
2.
|
Biedaszek (pł.)
|
Kurzętnik
|
Wawrowice
|
2,30
|
Skarb Państwa
|
3.
|
Borawiec (s.)
|
Grodziczno
|
Mroczenko
|
2,47
|
własność prywatna
|
4.
|
Dębno (s.)
|
Kurzętnik
|
Kurzętnik
|
2,26
|
własność prywatna
|
5.
|
Dębno Małe (pł.)
|
Biskupiec
|
Łąkorz
|
19,59
|
Skarb Państwa
|
6.
|
Fabryczne (Tylickie) (s.)
|
Nowe Miasto Lubawskie
|
Tylice
|
36,21
|
Gmina Nowe Miasto Lubawskie
|
7.
|
Gil (s)
|
Nowe Miasto, Biskupiec
|
Jamielnik, Krotoszyny
|
5,93
|
Skarb Państwa
|
8.
|
Głowin (Głowińskie) (pł.) - fr.
|
Biskupiec
|
Ostrowite
|
40,18
|
Skarb Państwa
|
9.
|
Gryźliny (pł.)
|
Nowe Miasto Lubawskie
|
Gryźliny
|
32,4
|
Skarb Państwa
|
10.
|
Jakubkowo (pł.)
|
Grodziczno
|
Zajączkowo
|
12,01
|
Skarb Państwa
|
11.
|
Jeziorko (pł.)
|
Biskupiec
|
Krotoszyny
|
1,59
|
Skarb Państwa
|
12.
|
Kakaj (pł.)
|
Biskupiec
|
Łąkorz
|
43,64
|
Skarb Państwa
|
13.
|
Kamienny Most (Prątynia) (pł.)
|
Biskupiec
|
Ostrowite
|
19,33
|
Skarb Państwa
|
14.
|
Karaś (pł.)
|
Biskupiec
|
Wonna
|
141,81
|
Skarb Państwa
|
15.
|
Katlewo (pł.)
|
Grodziczno
|
Montowo
|
9,74
|
Skarb Państwa
|
16.
|
Kiełpińskie (Rynek) (pł.)
|
Grodziczno
|
Rynek
|
80,00
|
Skarb Państwa
|
17.
|
Kociołek I (s.)
|
Biskupiec
|
Łąkorz
|
7,24
|
Skarb Państwa
|
18.
|
Kociołek II (s.)
|
Biskupiec
|
Łąkorz
|
1,00
|
Skarb Państwa
|
19.
|
Księże (pł.)
|
Biskupiec
|
Krotoszyny
|
5,29
|
Gmina Biskupiec
|
20.
|
Kuligi (-)
|
Grodziczno, Nowe Miasto
|
Kuligi, Tylice
|
3,67
|
Skarb Państwa
|
21.
|
Kutel (s.)
|
Nowe Miasto Lubawskie
|
Jamielnik
|
2,48
|
Skarb Państwa
|
22.
|
Lekarty (pł.)
|
Biskupiec
|
Krotoszyny
|
48,7
|
Skarb Państwa
|
23.
|
Linowiec (pł.)
|
Grodziczno
|
Linowiec
|
11,48
|
Skarb Państwa
|
24.
|
Lubek (pł.)
|
Biskupiec
|
Krotoszyny
|
1,06
|
Skarb Państwa
|
25.
|
Łąkorek (Łąkorz) (pł.)
|
Biskupiec
|
Łąkorz
|
168,00
|
Skarb Państwa
|
26.
|
Mierzyn (pł.)
|
Biskupiec
|
Mierzyn
|
9,58
|
Skarb Państwa
|
27.
|
Mierzyńskie (pł.)
|
Biskupiec
|
Mierzyn
|
10,18
|
Skarb Państwa
|
28.
|
Moszyska (pł.)
|
Biskupiec
|
Krotoszyny
|
3,1
|
Skarb Państwa
|
29.
|
Mozedel (Modzel) (pł.)
|
Biskupiec
|
Krotoszyny
|
2,86
|
Skarb Państwa
|
30.
|
bez nazwy
|
Grodziczno
|
Mroczno
|
5,49
|
Skarb Państwa
|
31.
|
Nielbark II (pł.)
|
Kurzętnik
|
Brzozie Lubawskie, Nielbark
|
23,62
|
Skarb Państwa
|
32.
|
Nowy Dwór (pł.)
|
Nowe Miasto Lubawskie
|
Nowy Dwór
|
3,55
|
Skarb Państwa
|
33.
|
Okonek (s.)
|
Biskupiec
|
Łąkorz
|
3,75
|
Skarb Państwa
|
34.
|
Okoniszek (s.)
|
Grodziczno
|
Rynek
|
3,23
|
Skarb Państwa
|
35.
|
Olga (s.)
|
Grodziczno
|
Nowe Grodziczno
|
10,27
|
własność prywatna
|
36.
|
Osetno (pł.)
|
Biskupiec
|
Łąkorz, Osetno
|
39,29
|
Skarb Państwa
|
37.
|
Ostrowite (pł.)
|
Biskupiec
|
Ostrowite
|
30,05
|
Skarb Państwa
|
38.
|
Pawłówko) (pł.)
|
Biskupiec
|
Łąkorz
|
9,40
|
Skarb Państwa
|
39.
|
Piotrowickie (pł.)
|
Biskupiec
|
Piotrowice
|
10,74
|
Skarb Państwa
|
40.
|
Płociczenko (s.)
|
Biskupiec
|
Piotrowice
|
4,53
|
Skarb Państwa
|
41.
|
Płociczno (pł.)
|
Biskupiec
|
Ostrowite
|
11,00
|
Skarb Państwa
|
42.
|
Przedsień (pł.)
|
Biskupiec
|
Krotoszyny
|
8,19
|
Skarb Państwa
|
43.
|
Radomno (pł.)
|
Nowe Miasto Lubawskie
|
Radomno
|
110,59
|
Skarb Państwa
|
44.
|
Rubkowo (pł.)
|
Nowe Miasto Lubawskie
|
Gwiździny
|
7,87
|
Skarb Państwa
|
45.
|
Skarlin (pł.)
|
Nowe Miasto Lubawskie
|
Skarlin
|
299,83
|
Skarb Państwa
|
46.
|
Studa (pł.)
|
Nowe Miasto Lubawskie
|
Jamielnik, Gryźliny
|
36,68
|
Skarb Państwa
|
47.
|
Środkowe (s.)
|
Nowe Miasto Lubawskie
|
Tylice
|
22,38
|
własność prywatna
|
48.
|
Trupel (pł.)(Szwarcenowo) - fr
|
Biskupiec
|
Szwarcenowo
|
57,70
|
Skarb Państwa
|
49.
|
Tylickie Górne (s.)
|
Nowe Miasto Lubawskie
|
Tylice
|
9,13
|
własność prywatna
|
50.
|
Wardęgowo (s.)
|
Biskupiec
|
Osetno
|
2,75
|
Skarb Państwa
|
51.
|
Wieczorowe (s.)
|
Nowe Miasto Lubawskie
|
Skarlin
|
9,98
|
Gmina Nowe Miasto Lubawskie
|
52.
|
Wielki Staw (pł.)
|
Biskupiec
|
Łąkorz
|
28,8
|
Skarb Państwa
|
53.
|
Wielkie Partęczyny (pł.)
|
Kurzętnik
|
Tereszewo
|
339,56
|
Skarb Państwa
|
54.
|
Wólka (pł.)
|
Grodziczno
|
Kuligi
|
2,35
|
Skarb Państwa
|
55.
|
Wonna (s.)
|
Biskupiec
|
Wonna
|
3,72
|
Skarb Państwa
|
56.
|
Żaleń (pł.) - fr.
|
Biskupiec
|
Ostrowite
|
3,23
|
Skarb Państwa
|
57.
|
bez nazwy
|
Grodziczno
|
Mroczenko
|
3,34
|
własność prywatna
|
pł. - woda płynąca (jezioro przepływowe)
s. - woda stojąca (jezioro bezdopływowe i bezodpływowe)
(-) - brak wykazanej geodezyjnie wody
fr. - częściowo w granicach powiatu
UWAGA: klasyfikacja wód podana została w oparciu o dane geodezyjne i może odbiegać od stanu faktycznego