Budowa geologiczna, wody powierzchniowe

Budowa geologiczna i rzeźba terenu

Powiat nowomiejski, według podziału Polski na krainy fizyczno-geograficzne, leży na pograniczu czterech jednostek: Pojezierza Chełmińskiego, Pojezierza Iławskiego, Garbu Lubawskiego i Pojezierza Dobrzyńskiego. Pod względem litologicznym i stratygraficznym obszar ten cechuje duże urozmaicenie, jednak jest on asejsmiczny tj. pozbawiony większych ruchów górotwórczych. Na powierzchni występują utwory polodowcowe, eoliczne i rzeczne, głównie piaski i gliny. Dominuje krajobraz młodoglacjalny, powstały podczas ostatniego zlodowacenia - "vistulianu". Wyróżnić tu można krajobraz pojezierny, pagórkowate wysoczyzny morenowe z równinami sandrowymi, rozcięte przez rynny polodowcowe z jeziorami oraz doliny rzeczne z systemem teras, z madami i glebami bagiennymi. W krajobrazie miejscowo wyróżniają się równiny akumulacji biogenicznej, na których występują obszary podmokłe i bagienne. Morfologiczne granice między wysoczyzną a dolinami są bardzo wyraźne i posiadają charakter silnie urzeźbionych stromych stopni terenowych o wysokości względnej do 60 m.
Wody powierzchniowe

Zróżnicowaniu rzeźby terenu towarzyszy urozmaicona sieć hydrograficzna. Samo Nowe Miasto Lubawskie leży nad Drwęcą, najdłuższym (207 km) i największym prawym dopływem Wisły w północnej Polsce.
Środkowy odcinek głęboko wciętej doliny Drwęcy, o szerokości 1-3 km, nad którym leży Nowe Miasto, ma charakter pradolinny. Dno doliny jest na ogół płaskie i miejscami bagniste. Na niektórych odcinkach rzece towarzyszą zarastające lub zatorfione starorzecza. Drwęca jest typową rzeką pojezierną, której źródła znajdują się na Pojezierzu Mazurskim, w okolicach Góry Dylewskiej. Spadek na odcinku od Nowego Miasta do Brodnicy wynosi 0,040%. Przepływ średni wynosi 20 m3/s.

Największym dopływem w dorzeczu Drwęcy jest Wel, którego ujście znajduje się w miejscowości Bratian, w pobliżu Nowego Miasta Lubawskiego. Jest to rzeka nizinna z odcinkami o charakterze górskim. Jej długość wynosi 95,8 km, przepływ średni 4,8 m3/s, a spadek powyżej 0,15%. Ma sporo odcinków przełomowych z kamienistym dnem, a po swej drodze odwadnia szereg mokradeł i jezior (w większości poza terenem powiatu). Dopływy Welu mają także charakter rzek górskich. Są to niewielkie cieki, jak: Katlewka i Prątniczka (zwana również Wólką bądź Wulką) z dopływem - Świniarcem, których spadek sięga 0,6%.

W granicach Nowego Miasta do Drwęcy uchodzi niewielki, bo liczący ok. 10 km długości, szerokości 1 - 2 m, ciek zwany Groblicą.

Na terenie powiatu płyną także inne cieki: trzecia co do wielkości Osa, posiadająca duży dopływ - Młynówkę, która uchodzi do Wisły poza terenem powiatu. Z cieków mniejszych wymienić należy Skarlankę, Radomkę, Czerwonkę (Strugę Krzemieniecką), Strugę Rynek, Mroczankę, Lakę (Kakaj), Babkę, Gać i Kanał Łąkorek.
Ciekawym elementem wśród wód powierzchniowych są wypływy wód podziemnych - źródła. Największe ich nagromadzenia występuje w dolinie Welu w okolicy miejscowości Trzcin i na obszarze uroczyska "Piekiełko", gmina Grodziczno. Obok sieci rzecznej ważnym elementem hydrograficznym okolic Nowego Miasta Lubawskiego są jeziora. Przeważają zbiorniki małe, kilku - kilkunasto hektarowe. Najbliżej Nowego Miasta Lubawskiego, ok. 4 km położone jest jezioro Skarlińskie, o powierzchni 294 ha. Średnia głębokość tego akwenu wynosi 7,5 m, a maksymalna 15 m. Jest to jezioro przepływowe, zasilane oprócz Skarlanki również wodami podziemnymi. Największym jeziorem powiatu są Wielkie Partęczyny o powierzchni 338 ha. Posiada ono bardzo urozmaiconą linię brzegową, z licznymi zatokami i dwoma wyspami, z których większa - Wieka Syberia, o powierzchni prawie 0,4 ha jest rezerwatem przyrody. Jest to jezioro stosunkowo głębokie - głębokość maksymalna 28 m. Inne większe akweny to: jez. Łąkorz (Łąkorek) - 168 ha, jez. Radomno - 110,6 ha, jez. Rynek (Kiełpińskie) - 80 ha, a także jeziora: Trupel (Szwarcenowo), Karaś i Głowińskie, położone tylko częściowo w granicach powiatu.

Ważna rolę w sieci hydrograficznej odgrywają również liczne mniejsze jeziora: Biedaszek, Gil, Gryźliny, Rupkowo, Kutel, Studa, Tylickie Środkowe, Tylickie Górne, Tylickie Fabryczne, Dębno Małe, Kakaj, Księże, Prątynia (Kamienny Most), Kociołek, Lekarty, Lubek, Mierzyn, Mierzyńskie, Moszyska, Mozedel, Osetno, Ostrowite, Pawłówek, Piotrowice, Płociczno, Płociczenko, Przedsień, Wielki Staw, Jakubkowo, Kuligi, Linowiec, Mroczno, Wólka oraz wyrobisko pożwirowe Nielbark (patrz tabela).

Zdecydowana większość jezior powiatu nowomiejskiego to zbiorniki eutroficzne. Pod względem typu rybackiego większość można zaliczyć do linowo - szczupakowych (np. Kakaj, Lekarty), mniej jest jezior leszczowych (Wielkie Partęczyny, Skarlińskie), jest też kilka zbiorników typu sielawowego, najatrakcyjniejszych z rybackiego punktu widzenia (np. Łąkorz).

L.p.
NAZWA JEZIORA
GMINA
OBRĘB
POWIERZCHNIA JEZIORA [ha]
WŁAŚCICIEL
1.
Białe (pł.)
Biskupiec
Łąkorz
6,61
Nadleśnictwo Brodnica
2.
Biedaszek (pł.)
Kurzętnik
Wawrowice
2,30
Skarb Państwa
3.
Borawiec (s.)
Grodziczno
Mroczenko
2,47
własność prywatna
4.
Dębno (s.)
Kurzętnik
Kurzętnik
2,26
własność prywatna
5.
Dębno Małe (pł.)
Biskupiec
Łąkorz
19,59
Skarb Państwa
6.
Fabryczne (Tylickie) (s.)
Nowe Miasto Lubawskie
Tylice
36,21
Gmina Nowe Miasto Lubawskie
7.
Gil (s)
Nowe Miasto, Biskupiec
Jamielnik, Krotoszyny
5,93
Skarb Państwa
8.
Głowin (Głowińskie) (pł.) - fr.
Biskupiec
Ostrowite
40,18
Skarb Państwa
9.
Gryźliny (pł.)
Nowe Miasto Lubawskie
Gryźliny
32,4
Skarb Państwa
10.
Jakubkowo (pł.)
Grodziczno
Zajączkowo
12,01
Skarb Państwa
11.
Jeziorko (pł.)
Biskupiec
Krotoszyny
1,59
Skarb Państwa
12.
Kakaj (pł.)
Biskupiec
Łąkorz
43,64
Skarb Państwa
13.
Kamienny Most (Prątynia) (pł.)
Biskupiec
Ostrowite
19,33
Skarb Państwa
14.
Karaś (pł.)
Biskupiec
Wonna
141,81
Skarb Państwa
15.
Katlewo (pł.)
Grodziczno
Montowo
9,74
Skarb Państwa
16.
Kiełpińskie (Rynek) (pł.)
Grodziczno
Rynek
80,00
Skarb Państwa
17.
Kociołek I (s.)
Biskupiec
Łąkorz
7,24
Skarb Państwa
18.
Kociołek II (s.)
Biskupiec
Łąkorz
1,00
Skarb Państwa
19.
Księże (pł.)
Biskupiec
Krotoszyny
5,29
Gmina Biskupiec
20.
Kuligi (-)
Grodziczno, Nowe Miasto
Kuligi, Tylice
3,67
Skarb Państwa
21.
Kutel (s.)
Nowe Miasto Lubawskie
Jamielnik
2,48
Skarb Państwa
22.
Lekarty (pł.)
Biskupiec
Krotoszyny
48,7
Skarb Państwa
23.
Linowiec (pł.)
Grodziczno
Linowiec
11,48
Skarb Państwa
24.
Lubek (pł.)
Biskupiec
Krotoszyny
1,06
Skarb Państwa
25.
Łąkorek (Łąkorz) (pł.)
Biskupiec
Łąkorz
168,00
Skarb Państwa
26.
Mierzyn (pł.)
Biskupiec
Mierzyn
9,58
Skarb Państwa
27.
Mierzyńskie (pł.)
Biskupiec
Mierzyn
10,18
Skarb Państwa
28.
Moszyska (pł.)
Biskupiec
Krotoszyny
3,1
Skarb Państwa
29.
Mozedel (Modzel) (pł.)
Biskupiec
Krotoszyny
2,86
Skarb Państwa
30.
bez nazwy
Grodziczno
Mroczno
5,49
Skarb Państwa
31.
Nielbark II (pł.)
Kurzętnik
Brzozie Lubawskie, Nielbark
23,62
Skarb Państwa
32.
Nowy Dwór (pł.)
Nowe Miasto Lubawskie
Nowy Dwór
3,55
Skarb Państwa
33.
Okonek (s.)
Biskupiec
Łąkorz
3,75
Skarb Państwa
34.
Okoniszek (s.)
Grodziczno
Rynek
3,23
Skarb Państwa
35.
Olga (s.)
Grodziczno
Nowe Grodziczno
10,27
własność prywatna
36.
Osetno (pł.)
Biskupiec
Łąkorz, Osetno
39,29
Skarb Państwa
37.
Ostrowite (pł.)
Biskupiec
Ostrowite
30,05
Skarb Państwa
38.
Pawłówko) (pł.)
Biskupiec
Łąkorz
9,40
Skarb Państwa
39.
Piotrowickie (pł.)
Biskupiec
Piotrowice
10,74
Skarb Państwa
40.
Płociczenko (s.)
Biskupiec
Piotrowice
4,53
Skarb Państwa
41.
Płociczno (pł.)
Biskupiec
Ostrowite
11,00
Skarb Państwa
42.
Przedsień (pł.)
Biskupiec
Krotoszyny
8,19
Skarb Państwa
43.
Radomno (pł.)
Nowe Miasto Lubawskie
Radomno
110,59
Skarb Państwa
44.
Rubkowo (pł.)
Nowe Miasto Lubawskie
Gwiździny
7,87
Skarb Państwa
45.
Skarlin (pł.)
Nowe Miasto Lubawskie
Skarlin
299,83
Skarb Państwa
46.
Studa (pł.)
Nowe Miasto Lubawskie
Jamielnik, Gryźliny
36,68
Skarb Państwa
47.
Środkowe (s.)
Nowe Miasto Lubawskie
Tylice
22,38
własność prywatna
48.
Trupel (pł.)(Szwarcenowo) - fr
Biskupiec
Szwarcenowo
57,70
Skarb Państwa
49.
Tylickie Górne (s.)
Nowe Miasto Lubawskie
Tylice
9,13
własność prywatna
50.
Wardęgowo (s.)
Biskupiec
Osetno
2,75
Skarb Państwa
51.
Wieczorowe (s.)
Nowe Miasto Lubawskie
Skarlin
9,98
Gmina Nowe Miasto Lubawskie
52.
Wielki Staw (pł.)
Biskupiec
Łąkorz
28,8
Skarb Państwa
53.
Wielkie Partęczyny (pł.)
Kurzętnik
Tereszewo
339,56
Skarb Państwa
54.
Wólka (pł.)
Grodziczno
Kuligi
2,35
Skarb Państwa
55.
Wonna (s.)
Biskupiec
Wonna
3,72
Skarb Państwa
56.
Żaleń (pł.) - fr.
Biskupiec
Ostrowite
3,23
Skarb Państwa
57.
bez nazwy
Grodziczno
Mroczenko
3,34
własność prywatna

 

pł. - woda płynąca (jezioro przepływowe)
s. - woda stojąca (jezioro bezdopływowe i bezodpływowe)
(-) - brak wykazanej geodezyjnie wody
fr. - częściowo w granicach powiatu
UWAGA: klasyfikacja wód podana została w oparciu o dane geodezyjne i może odbiegać od stanu faktycznego

Czytany 6435 razy