Zamek w Bratianie

Napisane przez

Najstarsza wzmianka o Bratianie pochodzi z roku 1343. W roku 1343 na lewym brzegu rzeki Drwęcy, przy ujściu rzeki Wel, na kępie otoczonej rozlewiskami tych rzek, Krzyżacy rozpoczęli budowę zamku. Budowe zakończono prawdopodobnie w roku 1359. Składał się on z zamku niskiego, otoczonego murem obronnym z basztami, i zamku wysokiego, zbudowanego w kształcie czworoboku, z dziedzińcem pośrodku i wieżami na narożnikach. Dogodne położenie zamku sprawiło, że w roku 1359 przeniesiono tu siedzibę wójtów nowomiejskich (podlegających bezpośrednio wielkiemu mistrzowi).
Był siedzibą wójtów po których zostały dwie pieczęcie Jedna, wcześniejsza, wyobraża rycerza pędzącego na koniu z podniesionym mieczem, a w otoku napis: ADVOCATI BRATI. Druga nieco późniejsza wyobraża myśliwego na koniu, z trąbką myśliwską na ustach i z psem u nóg. W otoku nosi napis: S'ADVOCATI DE BRETHEAN. Bratiański zamek był chętnie odwiedzany przez krzyżackich dostojników. Tu w roku 1392 zmarł komtur Kuno von Liebenstein, którego płyta nagrobna należy do najcenniejszych zabytków nowomiejskiej bazyliki św. Tomasza, tu mieszkał u schyłku swojego życia i tu w roku 1351 dokonał żywota wielki mistrz krzyżacki Henryk Dusemer von Arffberg.
12 lipca 1410 roku bratiański zamek gościł dostojników zakonnych, którzy odbyli ostatnią naradę przed bitwą stoczoną na polach Grunwaldu. Johann von Redern był dowódcą chorąwi w bitwie pod Grunwaldem.


 "...Dwudziesta szósta chorągiew zamku Bratyan (Brathian) i Nowego miasta (Civitas nova), mająca trzy rogi jelenie w krąg splecione, w polu białem: prowadził ją Jan de Redere, wójt Bratyanski."

Jan Długosz - Banderia Prutenorum
Po bitwie grunwaldzkiej zamek na krótko przechodzi w ręce polskie, a jego zarządcą zostaje rycerz Jan Kretkowski. I pokój toruński zawarty w 1411r. przyznaje zamek ponownie Krzyzakom i dopiero po roku 1466 zamek ponownie staje się siedziba starostów polskich. Starostami bratiańskimi byli początkowo członkowie rodziny Wilkanowskich, następnie przez niemal 200 lat- członkowie rodu Działyńskich, wreszcie, od roku 1723 do I rozbioru Polski- rodu Czapskich.
Mimo to zaniedbany podupadł w XVIII w. Po I rozbiorze częściowo rozebrany przez Prusaków uległ ruinie. Rozebrany w końcu XIX w.

Opis zamku - Kalendarz Łąkowski z 1938 r.     

Po dawnej siedzibie wójtów, a później starostów bratiańskich, zbudowanej w latach 1335 - 1343, pozostały wprawdzie dziś tylko nieznaczne ślady, jednak w oparciu o wzmianki i opisy z wieku XVI  i XVII, a zwłaszcza z ubiegłego stu­lecia, można nawet dość dokładnie odtworzyć jej rozkład, a częściowo i wygląd. Dostęp na zamek prowadził przez przedgrodzie dwoma obron­nymi mostami, przerzuconymi od stro­ny zachodniej przez Drwęcę, a od strony południowej przez płynący tu strumyk. Przedgrodzie obejmowało znaczną część terenu zamkowego. Prócz silnych baszt przy mostach, murów od strony zachodniej i po­łudniowej oraz fosy od strony wschodniej broniły tu dostępu dwie okrągłe baszty, jedna w północnym rogu tuż nad brzegiem fosy druga, także nad fosą, w południowym rogu. Na przedgrodziu, a zwłaszcza na południowej jego części, mieścił się cały szereg budynków gospodar­czych jak stajnie, wozownie spich­lerze oraz łaźnia i dom mieszkalny; tu w południowo-wschodnim rogu, obok baszty, rozciągał się również niewielki ogród. Od XVIII w. znaj­dowała się na przedgrodziu również gorzelnia i browar. Właściwy zamek znajdował się w północno - wschod­niej części terenu zamkowego i mieś­cił się na tzw "Kępie ", otoczonej wkoło głęboką, w mur ujętą fosą, zalewaną w razie potrzeby wodą. Dostęp na "Kępę" znajdował się na stronie południowej, prowadząc z przedgrodzia na most zwodzony obok tzw. "wieży ośmioletniej ". Bu­dynek zamkowy przedstawiał wysoki czworobok, o ścianach długich ok. 40 m., zamykający niewielki dzie­dziniec, wyłożony kamiennymi pły­tami. Wokół bloku zamkowego biegł 2 do 3 - metrowy pas tzw w budow­nictwie krzyżackim "parcham ". Na rogach czwo­roboku znajdowały się czte­ry okrągłe wieże. z któ­rych trzy, jed­nakowej wy­sokości i rozmiarów, przykryte były stożkowymi dachami. Czwarta wie­ża, stojąca na północno - wschod­nim narożniku zamku, przewyższała znacznie rozmiarami trzy poprzed­nie, gdyż liczyła aż 7 pięter, praw­dopodobnie była to wieża obser­wacyjna, zakończona zapewne płaskim tarasem.Budynek zamkowy, prócz całego szeregu komnat dla rycerstwa i wójta, a później starosty, prócz kuchni, piekarni, piwnic i lochów więziennych, obejmował też salę rycerską i kaplicę. Sala rycers­ka znajdowała się po lewej stronie bramy, prowadzącej na dziedziniec zamkowy i ciągnęła się aż do basz­ty, stojącej na połudiowo - zachodnim rogu. Światło wpadało do niej przez 7 smukłych, ostrołukowych okien, z których 5 wychodziło na stronę południową, a 2 na zachodnią. Za czasów przynależności Bratiana do Polski okna te zdobiły piękne witraże, przedstawiające ze strony zachod­niej herby państwowe Polski i Litwy, a w pozostałych herby królowej Ka­tarzyny i familii starosty Jana Dzia­łyńskiego. Po prawej stronie wejścia na zamek, przy tzw "wieży ośmio­letniej ", znajdowała się kaplica pod wezwaniem św. Katarzyny.
W pierwszej połowie XVII w., za sta­rosty Pawła Działyńskiego, została kaplica gruntownie odnowiona za wyjątkiem posadzki, która nadal pozostała ceglana. Działyński kazał wówczas umieścić drugi ołtarz, poświęcony NM. Pannie i pokryć ściany kaplicy pięknymi malowid­łami. Nabożeństwo za czasów krzyżackich odprawiał w kaplicy zamkowej kapelan wójta, a w czasach późniejszych, zwłaszcza za starostów z familii Działyńskich, odprawiał je wikary parafii nowomie­jskiej. W roku 1611 kupiła Katarzy­na Działyńska dom dla wikarego w Nowym Mieście, który miał odtąd odprawiać za to codziennie nabożeństwo w kaplicy zamkowej. Po zbudowaniu klasztoru Refor­matów w pobliskich Łąkach, odpra­wiali tu nabożeństwo ojcowie tego klasztoru, a w czasie później­szych chorób zakaźnych słuchali tu nawet spowiedzi i udzielali Sakra­mentów św. wiernym z okolicy. Po przejściu Bratiana w ręce pruskie w roku 1772 zaczął się zamek po­woli chylić ku upadkowi, wprawdzie przez kilka lat następnych, dopóki rezydowali tu zarządcy, utworzonej w roku 1772 domeny bratiańskiej, zachował jeszcze swój dawniejszy wygląd, a kaplica jeszcze do roku 1780 była w użyciu, ale po przeniesieniu się zarządów domeny do nowo wy­budowanego domu na południowo ­zachodniej części podgrodzia zamek zaczął się szybko chylić ku ruinie. Cegłę z walącej się budowli Reformaci z klasztoru łąkow­skiego, zużyli w 1875 do budowy nowego kościoła klasztornego. W roku 1829 przeszedł teren zamkowy w ręce prywatnych właścicieli, którzy prowadzili dalej prace wokoło usuwania resztek dawnego zamku. Dopiero w roku 1887 wstrzymano dalszą rozbiórkę.


Wójtowie bratiańscy

Amandus
? – 1379
Leonhard von Elnik
11 maja 1383
Konrad von Elk
15 kwietnia 1384 – styczeń 1386
Roderich (Rorich) von Weseln
1386 – 13 grudnia 1387
Kuno von Liebenstein
1387 – 1392
Wolf von Zolnhart
4 grudnia 1392 – 17 lipca 1395
Philipp von Kleberg
1395 – 14 stycznia 1401
Bertold von Truchburg
1401 – 22 czerwca 1402
Jacob von Rynach (Reinach)
1402 – 30 marca 1405
Heinrich Marschalk
1405 (?) – 11 stycznia 1411
Paul Rulmann von Dadenberg
1411 – 30 sierpnia 1411
Hauer von Mandern
1411 – 19 listopada 1412
Albrecht von der Dube (Taube)
1412 – 1413
Jost von Strupperg
? - 9 października 1420
Gerhard von Wrede
1420 – 28 listopada 1421
Michael von Neffe
1421 – 7 lipca 1431
Heinrich Holt
1431 – 1434
Michael von Neffe
1434 – 31 października 1438
Bruno von Hirzberg
1438 – 18 października 1439
Johann von Stodheim
1439 - ?
Friederich von Niederik
? – 8 listopada 1442
Friederich von Troschwik
1442 – 1447(?)
Egloff von Rosenberg
1447 - ?
Heidiche von Milen
? - 1447

Starostowie bratiańscy

Adam Wilkanowski
1472 - 1490
Maciej Wilkanowski
10. X 1498 - zm. przed VIII 1508
Zbigniew Wilkanowski
1508 - zm. 1520
Krystyn Wilkanowski
22. X 1520 - 11. X 1521
Jan Wieczwiński
III 1522 - 1534
Mikołaj Działyński
1534 - 1535
Jan Działyński
1534 - 4. VII 1582
Mikołaj Działyński
4. VII 1582 - zm. 24. XI 1604
Katarzyna (Dulska) Działyńska
24. IX 1604 - 10. III 1613
Paweł Działyński
10. III 1613 - zm. 17. VII 1643
Jadwiga Marianna (Czarnkowska) Działyńska
17. VII 1643 -
Adam Działyński
XI 1648 - zm. X 1660
Katarzyna (Kobierzycka) Działyńska
X 1660
Zygmunt Olszowski
25. VI 1665 - 18. XII 1667
Stanisław Działyński
20. IX 1669 - 1674
Tomasz Działyński
III 1688 - zm. 25. VI 1714
Teresa (Bielińska) Działyńska
25. VI - 10. VIII 1714
Michał Zamojski
10. VIII 1714 - 16. XII 1720
Jan Ansgary Czapski
30. III 1723 - 16. VIII 1742
Tomasz Czapski
16. VIII 1742 - 14. IX 1772

Czytany 7713 razy